Σκάκι

«Τα άτομα που έχουν ασχοληθεί κάπως με το σκάκι γνωρίζουν πολύ καλά ότι δεν είναι ένα απλό παιχνίδι. Ανάμεσα σε άλλα, το σκάκι εμπεριέχει στοιχεία αθλήματος (π.χ. συναγωνισμός), τέχνης (π.χ. δημιουργικότητα) και επιστήμης (π.χ. στον τρόπο μελέτης του). Επομένως, η επίδρασή του στο άτομο είναι ποικιλότροπη και πρέπει να εξεταστεί ανάλογα.

Πιο συγκεκριμένα, έχει κατά καιρούς υποστηριχτεί ότι το σκάκι μπορεί να αναπτύξει στοιχεία του χαρακτήρα όπως επιμονή, υπομονή, μαχητικότητα, περίσκεψη, κλπ. Επειδή όμως αυτά μπορούν να καλλιεργηθούν και με πολλούς άλλους τρόπους, δεν φαίνεται εύκολα τι ξεχωριστό μπορεί να προσφέρει το σκάκι προς αυτές τις κατευθύνσεις. Για να προσδιοριστεί σωστότερα η εκπαιδευτική λειτουργία που μπορεί να παίξει το σκάκι στην κοινωνία, πρέπει να εντοπιστούν οι παράγοντες που το διαφοροποιούν από άλλες δραστηριότητες και όχι τα κοινά τους σημεία.

Τα δύο βασικότερα χαρακτηριστικά του σκακιού, που είναι αλληλένδετα μεταξύ τους, είναι η παντελής έλλειψη τύχης και η δυνατότητα πλήρους πληροφόρησης των δεδομένων. Από θεωρητική άποψη, σε μια παρτίδα σκακιού τα πάντα μπορούν να προβλεφθούν, επειδή δεν υπάρχει κανένα κρυφό αντικειμενικό στοιχείο και επειδή αποκλείεται από τους κανονισμούς κάθε επέμβαση εξωτερικού παράγοντα. Στη διάρκεια του αγώνα, υπάρχει ισότητα και ισοτιμία ανάμεσα στις αντίπαλες παρατάξεις.

Αυτά τα στοιχεία αποτελούν τους θεμέλιους λίθους ενός συστήματος αξιών που επιβάλλει το σκάκι σε όσους ασχολούνται σοβαρά μαζί του. Ο μόνος τρόπος να παίξει κανείς σκάκι σωστά και αποτελεσματικά είναι να αποδεχθεί το σύστημα αξιών που εμπεριέχει και να το εφαρμόσει στην πράξη, διαδικασία που δεν είναι καθόλου απαραίτητο να πραγματοποιηθεί με συνειδητό τρόπο. Αντίθετα, αν γίνει σε μικρή ηλικία και έμμεσα, η επίδρασή της θα είναι μάλλον βαθύτερη και μονιμότερη.

Η έλλειψη τύχης στο σκάκι εξαναγκάζει το άτομο να αναγνωρίσει ότι το αποτέλεσμα μιας παρτίδας οφείλεται στις δικές του προσπάθειες, σε σύγκριση βέβαια με εκείνες του αντιπάλου. Αυτή η διαδικασία λειτουργεί προς δύο κατευθύνσεις, ανάλογα με το αν το αποτέλεσμα είναι θετικό ή αρνητικό. Με δεδομένο ότι η αρχική θέση είναι αντικειμενικά ισόπαλη, σε περίπτωση ήττας πρέπει αναγκαστικά να την αποδώσουμε στα δικά μας λάθη και στο καλύτερο παιχνίδι από την αντίπαλη πλευρά. Αντίστροφα, σε περίπτωση νίκης είμαστε υποχρεωμένοι να αναγνωρίσουμε τις δικές μας ικανότητες και την αποτελεσματικότητά μας. Η ισοπαλία αντιπροσωπεύει μια ενδιάμεση κατάσταση, για την οποία χρειάζεται μια πιο περίπλοκη ανάλυση των ίδιων αρχών.

Ο συνδυασμός αυτών των δύο κεντρικών χαρακτηριστικών του σκακιού, δηλαδή της έλλειψης τύχης και της πλήρους πληροφόρησης, δεν υπάρχει σε πολλές άλλες δραστηριότητες της καθημερινής μας ζωής. Επομένως, το σκάκι είναι από τις ελάχιστες ευκαιρίες για ένα άτομο να ελέγχει σχεδόν απόλυτα την εξέλιξη των πραγμάτων σε μια εμπειρία του. Από αυτή την άποψη, το σκάκι μπορεί να προσφέρει σημαντική βοήθεια στην ανάπτυξη αυτοπεποίθησης και ανεξάρτητης προσωπικότητας.»

(απόσπασμα από το βιβλίο «Σκάκι & Σύγχρονη Κοινωνία» του διεθνούς μαιτρ και προπονητού του Σκακιστικού Ομίλου Χαλανδρίου Ηλία Κουρκουνάκη)